İnsanlar Demokrasi, Cumhuriyet, Oklokrasi, Mobokrasi, Meritokrasi gibi kavramları anlatırken nedense kelimenin kökeninden söz etmeyi severler. Bence gereksiz; çünkü hemen hepsi Yunanca ya da Latince köklerden türemiş sözcüklerdir. Ne var ki demokrasinin insanlık diline girdiği zamanlardaki anlamı ile günümüzde kullanılan anlamı ve sıfat olarak “demokrat” nitelemesi arasında çok büyük fark var.
Örnekleyeyim: Demokrasinin, 'halkın üstünlüğü' anlamına geldiğini biliyoruz. Yönetimin vatandaşlar tarafından yapıldığı bir hükümet sisteminden söz ediyoruz.
“Çoğunluk egemenliği” bu sistemin özüdür.
Demokraside halk, devletin karar alma sürecine aktif olarak katılır. Hükümeti seçmek ve değiştirmek için serbest ve adil seçimler yapılır. İnsanlar demokraside eşit haklara sahip olurlar ve yasalar ülkenin bütün vatandaşlarına eşit şekilde uygulanır.
Ne var ki bir kentte yaşayanların oy verme hakkına sahip olanları tarafından uygulanan bu sistem, çağımızda olanaksız görünüyor. 1
Cumhuriyet ise, halkın oylama yoluyla seçtiği temsilcileri tarafından yönetilen hükümet şeklidir. Hükümet edenler, yasama meclislerinde düzenlenen yasalarla kendilerine verilen yetkileri hukukun üstünlüğü esasına uyarak kullanırlar. (Nerede o günler dediğinizi duyar gibiyim).
Cumhuriyet, bir temsili demokrasidir.
Bu sistemde hükümet, bireyin haklarını elinden alamaz, başka bir deyişle, bireyin hakkı, cumhuriyet rejiminde kitleler tarafından geçersiz kılınamaz.
Özetle söylemiş olsak da Demokrasi ile cumhuriyet arasındaki farklılıkları, bir de maddeler halinde belirleyelim:
1-Demokrasi, insanlar için, insanlar tarafından yapılan politik bir sistemdir.
Cumhuriyet, bizzat insanlar tarafından değil, onların seçtiği temsilciler tarafından yürütülen bir sistemdir.
2-Demokraside, çoğunluğun üstünlüğü hüküm sürer, cumhuriyette ise hukukun üstünlüğü geçerlidir.
3-Demokraside azınlık hakları çoğunluk tarafından geçersiz kılınabilir. Cumhuriyet sisteminde ise azınlık gruplarının ve bireyin hakları korunur.
4-Demokraside, iktidar nüfusa dayanır; Cumhuriyette iktidar, halkın çıkarlarını korumak için hazırlanan yasalarla belirlenir.
5-Demokratik sistem meşru olmayan vergiler, harçlar, para cezaları ve lisanslarla finanse edilir. Cumhuriyette ise giderler, yasal vergi ve harçlardan finanse edilir.
6-Demokrasi, cumhuriyette olmayan mobokrasiyle ilgilidir.2
***
Her dilde sözcükler zaman içinde birçok nedene bağlı olarak anlam kaymalarına uğrar. Bugün ülkemizde Cumhuriyet, demokrasi yerine; Demokrasi de cumhuriyet yerine kullanılır. Bir sosyal bilimci, “cumhuriyet bir rejimdir, demokrasi ise yaşama biçimi; Demokratik idare, Demokratik yaşam, çağımız uygarlığının en büyük kazanımıdır” demişti.
Siz ne diyorsunuz?
A. Ümit Aloğlu, 08.02.2022, Mezitli
....................................................................................................
1 Belki dijital olanakların gelişmesi bu yolda bir uygulamaya imkan verecektir.
2 Mobokrasi: Yönetimin bir çete veya bir zümre tarafından ele geçirilmesi ile oluşan sistem...
Oklokrasi : Bilgisi ve yetkinliği olmayan geniş halk kitlelerinin desteğini alan popülist siyasetçilerin devlet yönetimini (mutlak gücü) elde etmesiyle oluşan bir yönetim biçimi….
Ülkenin eğitim seviyesinin ve entelektüel birikiminin düşmesi ile halkın popülist söylemlere ve etik dışı hareketlere sahip yöneticileri devlet yönetimine getirmesi sonucunda oluşur.
Meritokrasi: yönetim erkinin, kişilerin yeteneklerine ve bireysel niteliklerine, daha açık bir ifadeyle de liyakata dayandığı yönetim biçimi…