Dr. İlhan Gökhan Şen Hocadan öğreniyoruz referandumun nasıl, hangi ortamlarda yapılması gerektiğini.
Örneğin referandumun meşruiyeti için İlhan Hoca, "Referandumlar ancak rakip seçeneklerin eşit ve barışçı bir şekilde dile getirilebildiği bir ortamda gerçekleştiriliyorsa demokratik meşruiyete sahiptir"i diyor.
Anlaşılan, bir referandumun, demokratik sisteme, yasaların öngördüğü kurallara uygun yapılmaması durumunda meşruiyetinden söz edilemez.
Hocaya göre demokratik meşruluk, hukuka uygunluğu içermekle beraber onu da aşan bir takım ideal kurallara uygunluğu gerektirir. Bu kurallar 200 yıllık referandum deneyimlerinin kazandırdığı iyi ve doğru uygulamalardan damıtılan ahlaki normlardan kaynaklanan kurallardır.
Ahlaki kuralların belki de en önemlisi referandum kampanyasının bilgilendirici olmasıdır.
Yönetim organlarının seçiminde seçmenin bilgilendirilmesi değil, inandırılması, taraftarlaştırılması sonucu belirleyecekken referandumda oy kullanacak vatandaşın neye niçin oy vereceğini anlaması, bilmesi şarttır; hele de referandum konusu anayasa ise referandumun, seçmen eğitimi ve propaganda olmak üzere iki ana unsuru kapsayacak şekilde düzenlenmesi gerekir.
Bu gerekliliklerin yerine getirilebilmesi de kampanya sürecinin sağlıklı ve demokratik bir şekilde ilerlemesinin temel şartı olan ifade, basın, internet, toplantı, gösteri yürüyüşü gibi temel özgürlüklerin anayasal güvence altında, demokratik ölçütlere uygun kullanılabilmesi ön ve vazgeçilmez koşuldur.
Bir ülkede bu özgürlükler yoksa, yapılacak her türlü referandum sağlıklı olmayacağı gibi meşru da olamaz.
Bizde yapılmakta olan anayasa referandumu için demokratik ortamda yapılan meşru bir anayasa referandumudur, diyebilir miyiz?
* Referanduma konulan anayasa değişikliğine ilişkin yeterli ve eşit koşullarda eğitim yapılıyor mu?
* Toplantı özgürlüğü sağlıklı kullanılabiliyor mu?
* Gösteri yürüyüşleri özgürce ve korkusuzca yapılabiliyor mu?
* Basın özgür mü? Basın taraflara eşit koşullarda yer veriyor mu?
* Devlet mekanizması bir tarafın lehine kullanılıyor mu?
* Kolluk güçleri görevlerini tarafsızca yapıyor mu?
* OHAL ve valiler tarafsız mı?
Bu sorulara verilecek cevaplar belirleyecekse referandumun meşruiyetini, biz referandumumuz için ne diyeceğiz?
Ahmet Ümit Aloğlu
i İlker Gökhan Şen, Doğrudan demokrasi: Kurumlar Hukuki v Siyasi Sorunlar, İst. 2013.